TRUYỀN THUYẾT 9 ĐỨA CON CỦA RỒNG – LONG SINH CỬU PHẨM
Sơ lược về Long tộc
Rồng là một sinh vật xuất hiện trong cả thần thoại phương Đông và phương Tây, nhưng hoàn toàn khác nhau về ngoại hình. Rồng Đông phương có mào, cựa gà, thân rắn, đùi thằn lằn, móng vuốt của chim ưng, đuôi rắn, sừng hươu, vẩy cá, dù không có cánh nhưng có thể tự do bay lượn. Trong khi loài Rồng Tây phương có hình tượng phổ biến là một loài bò sát có vảy, cánh, đuôi dài, có khả năng phun lửa. Theo truyền thuyết, Rồng Tây phương đến từ địa ngục. Các nước Châu Á coi Rồng là sinh vật thần thánh và mang lại cát tường (may mắn) trong khi các nước Châu Âu lại coi rồng là biểu tượng của cái ác và sự hung tàn.
Rồng Đông phương là sinh vật bí ẩn nhất trong 12 con giáp và đứng đầu trong tứ linh (Long – Lân – Quy – Phụng). Trong kinh Phật, Rồng là một Thần hộ Pháp trong tám bộ Thiên Long. Con người luôn tôn thờ Long tộc và chỉ có Hoàng đế (vua) mới được sử dụng hình ảnh Rồng làm biểu trưng cho quyền lực cũng như thân phận cao quý của họ.
Rồng cơ bản có 4 loại (còn có nhiều loại khác), mang 4 sức mạnh của thiên nhiên là 4 nguyên tố (Tứ Đại) tạo nên vũ trụ: Đất, Nước, Lửa và Gió. Từ bốn loại chính này mà người ta truyền tụng ra nhiều loại rồng khác nhau:
- Rồng Đất sống trong những hang động sâu thẳm trong núi hoặc thung lũng.
- Rồng Nước sống ở bờ biển, dưới biển, đầm lầy.
- Rồng Lửa sống ở các hang động của núi lửa.
- Rồng Gió sống ở các vách đá, đỉnh núi cao.
Tương truyền, Rồng có ba nhiệm vụ chủ yếu: một là cai quản, duy trì trật tự dưới biển, sông hồ trong vùng đất của người da vàng, thanh trừ các sinh mệnh gồm cả các loài thủy quái gây họa loạn ảnh hưởng tới trật tự của biển, sông, hồ cùng các âm linh và các sinh mệnh phụ diện trên mặt đất và dưới mặt đất. Hai là phụ trách việc tạo mây làm mưa. Ba là hộ pháp, trấn thủ các hoàng lăng và hộ pháp, bảo vệ cho những người tu đạo trong tam giới.
Chính vì những phẩm chất đó, những
đứa con của rồng cũng trở thành những linh vật đặc biệt, gắn liền với đời sống
văn hóa của nhân dân. Tương truyền, rồng thần sinh được 9 con trai., tuy vậy lại
không có con nào là rồng cả. Tùy vào tính cách khác nhau mà người ta dùng hình ảnh
của chúng trang trí ở những lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống thường ngày. Tuy
nhiên, cũng do văn hóa dân gian mỗi nơi một khác mà sinh ra nhiều dị bản về
“long sinh cửu phẩm”.
Theo "Hoài Lộc Đường Tập"
của Lý Đông Dương (李东阳, 1447-1516), "Long
Sinh Cửu Tử" lần lượt là: Tù Ngưu, Nhai Xải, Trào Phong, Bồ Lao, Toan
Nghê, Bí Hí, Bệ Ngạn, Phụ Hí, Li Vẫn/Si Vĩ.
Còn theo "Thăng Am Ngoại Tập"
của Dương Thận (杨慎, 1488-1559) thì đó là: Bí
Hí, Li Vẫn/Si Vĩ, Bồ Lao, Bệ Ngạn, Thao Thiết, Công Phúc, Nhai Xải, Toan Nghê,
Tiêu Đồ.
1. Bí Hí/ Bá Hạ/ Bát Phúc – Con trưởng thân rùa gánh nặng đội bia
Bá Hạ còn được gọi là Bí Hí, Thạch Long Quy, Quy Phu. Hình dáng mang con rùa, đầu Rồng, có sức mạnh kinh hồn, thích cõng vật nặng trên lưng, có thể cõng cả quả núi một cách nhẹ nhàng. Truyền thuyết kể rằng, thuở xa xưa, Bá Hạ thường cõng Tam Sơn Ngũ Nhạc (có thể hiểu khái quát rằng đây là các núi linh thiêng của Trung Quốc) trên lưng, rồi nổi gió tạo sóng lớn.
Hạ Vũ (vị vua đầu của nhà Hạ, Trung Quốc) liền hàng phục nó, dùng nó phụ giúp cho việc trị thủy của mình. Việc trị thủy xong, sợ nó lại đi lung tung gây họa, Hạ Vũ bèn làm một cái bia cực lớn ghi công trạng của nó, cho nó cõng. Tấm bia quá nặng khiến nó không đi đâu được nữa.
Về sau, người ta thường dùng nó làm vật trang trí chân cột, chân bia đá biểu thị ý nghĩa muốn cột và bia ấy luôn vững chắc, đồng thời cũng tượng trưng cho sự trường thọ, cát tường. Có một số người, thậm chí cả các nhà sử học có sự nhầm lẫn khi cho rằng các con vật đội bia ở Văn Miếu Quốc Tử Giám (Hà Nội, Việt Nam) là loài rùa, thật ra đó là Bá Hạ vì ngoài đặc tính thích mang vật nặng nó cũng rất thích văn chương nên người xưa dùng nó để đặt bia Tiến sĩ. Điều này mang ý nghĩa sâu sắc hơn là một con rùa bình thường.
2. Si Vẫn/ Li Vẫn/ Xi Vẫn – Đầu rồng mình cá đạp sóng hô mưa
Con thứ hai của rồng, còn được gọi
là Si Vĩ, Li Vẫn, mình cá, đầu rồng, miệng rộng, thân ngắn. Nó vốn là con vật
huyền thoại Makara trong văn hóa Ấn Độ chuyên sống ở dưới nước, đầu thú (đầu
voi hoặc đầu cá sấu…), phần sau là đuôi cá. Makara là vật cưỡi của Ganga - chúa
tể sông Hằng và Varuna - chúa tể biển cả.
Lý giải về ý nghĩa của hình ảnh Si
Vẫn, có một truyền thuyết mà trong sách Thái bình ngự lãm của Lí Phường đời Bắc
Tống có ghi chép và kể lại rằng: “Vào đời Hán, sau khi điện Bách Lương bị hỏa
hoạn, có người thầy mo đất Việt nói rằng: Ngoài biển có con Ngư cù (rồng cá),
đuôi giống đuôi con si (cú), đập sóng mà làm mưa. Vua Hán Vũ Đế bèn tạc tượng
con thú ấy để yểm hỏa tai”.
Loài này có miệng to, thích nuốt,
nên người ta hay đắp hình hai con Si Vẫn há to miệng nuốt hai đầu nóc mái nhà,
vừa có giá trị trang trí, vừa hàm ý nó có thể tạo mưa, tránh hỏa hoạn cho công
trình kiến trúc.
 |
| Si Vẫn trên mái cổng điện Phụng Tiên - Đại Nội Huế |
3. Bồ Lao – Uốn cong mình gánh chuông chùa vang vọng
Bồ Lao xuất hiện trong văn chương Trung Quốc từ thời nhà Đường. Học giả thời Đường là Lý Thiện (630-689), trong lời bình tác phẩm Đông Đô Phú của Ban Cố (32-92), đã viết: “Giữa biển có cá lớn gọi là cá kình, trên bờ biển lại có loài thú gọi là Bồ Lao. Bồ Lao vốn rất sợ cá kình. Khi cá kình tấn công Bồ Lao thì [Bồ Lao] kêu rất to. Vì thế muốn làm chuông kêu to thì người ta đặt Bồ Lao ở trên đỉnh chuông và chày đánh chuông được chạm hình cá kình”.
Trong thời nhà Minh, Bồ Lao (với tên gọi khi đó là Đồ Lao) đã xuất hiện trong danh sách các linh vật có ảnh hưởng xuất hiện trong kiến trúc và mỹ thuật ứng dụng, được Lục Dung (1436-1494) biên soạn trong tác phẩm Thục Viên Tạp Ký: “Đồ lao hình dáng giống như rồng, nhưng nhỏ, bản tính thích kêu rống, có thần lực, vì thế treo ở trên chuông”.
4. Bệ Ngạn/ Ngận/ Bệ Lao/ Hiến Chương – Dáng hổ nanh dài trấn giữ pháp đường nhà ngục
Bệ Ngạn là con thứ tư của Rồng. Còn
có tên gọi khác là Hiến Chương. Linh vật có hình dáng giống hổ, răng nanh dài
và sắc, có sức thị uy lớn, thích lý lẽ và có tài cãi lý đòi sự công bằng, nhờ vậy
Bệ ngạn thường được đặt ở cửa nhà ngục hay pháp đường, ngụ ý răn đe người phạm
tội và nhắc nhở mọi người nên sống lương thiện. Đôi mắt hổ của nó oai nghiêm quan sát để duy trì trật tự kỉ
cương của chốn công đường.
5. Thao Thiết – Mắt to miệng rộng đúc trên đồ vật ăn uống
Thao Thiết là con thứ năm của Rồng.
Nó có tính tham ăn vô độ, sau chết
vì tính tham ăn ấy. Bản tính độc ác và tham ăn khiến người ta hay dùng hình ảnh
của nó trang trí để răn về những điều tham lam độc ác, trong đó có việc trang
trí trên các bát ăn, cốc uống nhằm nhắc nhở việc ăn uống nên có tiết độ.
6. Công Phúc – Thích nước cai quản thuyền bè cầu đập
Công Phúc là con thứ sáu của Rồng. Đây là loài vật giống với rồng nhất vì nó có đầu rồng, đặc biệt trên thân, chân và đuôi đều có vảy rồng. Truyền thuyết được kể rằng loài sinh vật này đã phạm phải quy đinh trên trời nên bị đày xuống dưới dân gian ngoài biển khơi để trong coi việc vận chuyển trong một ngàn năm.
Với việc xuất hiện của công phúc nên đã không xả ra lũ lụt hay va chạm trên sông. Nhớ ơn này của công phúc người dân đã tạc hình của nó ở các công trình hay phương tiện giao thông đường thủy… với mong muốn Công phúc tiếp tục cai quản biển sông, điều hòa dòng nước, ngăn ngừa lũ lụt cho dân chúng. Vì thế, ngoài ý nghĩa trang trí, nó còn hàm ý về sự bình yên của biển cả..
7. Nhai Xải/ Nhai Tệ/ Nhai Xể/ Nhai Tí – Khát máu dữ dằn chạm khắc trên binh khí
Con thứ bảy là Nhai xải, tính thích
giết chóc, nên đứng ở cườm đao. Nó trông như chó sói có sừng rồng, hai sừng mọc
dài dọc về phía lưng, ánh mắt dữ dằn, thích đánh nhau giết chóc. Vì thế, người
ta hay chạm khắc Nhai xải ở các binh khí như cán đao, cườm kiếm, đầu búa, đầu
côn, thuẫn… vừa để trang trí, làm đẹp mắt, vừa biểu thị ý nghĩa hiếu chiến, hiếu
sát của loài này, đồng thời tăng tính sát thương của binh khí.
8. Toan Nghê – Sư tử đầu rồng thích tĩnh lặng nghiêm trang
Toan Nghê là con thứ tám của Rồng.
Linh vật có mình sư tử, đầu rồng, thích sự tĩnh lặng và thường ngồi yên, nên được
đúc làm vật trang trí trên các lò đốt trầm hương, ngụ ý mong muốn trầm hương
luôn tỏa ngát.
9. Tiêu Đồ/ Phô Thủ - Lười biếng cuộn tròn chạm khắc trên cửa nhà
Tiêu Đồ là con thứ chín của Rồng.
Linh vật có tính khí lười biếng, thường cuộn tròn nằm ngủ, không thích có kẻ lạ
xâm nhập lãnh địa của mình, nên thường được khắc trên cánh cửa ra vào, ngay vị
trí tay cầm khi mở, ngụ ý răn đe kẻ lạ muốn xâm nhập, nhằm bảo vệ sự an toàn
cho gia chủ.
* Ngoài 9 linh vật nói trên, gia đình Rồng còn có một số linh vật khác như:
10. Tù Ngưu – Giỏi âm luật mê nhạc khí
Loài Tù Ngưu có hình dạng như một con rồng nhỏ, màu vàng, có sừng như sừng lân. Nó vốn ham mê âm nhạc, nên hay ngự trên đầu cây đàn để thưởng thức âm nhạc. Vì thế người xưa hay dùng hình tượng Tù Ngưu để trang trí cho cây đàn. Sách Kí Long Sinh Cửu Tử của Lý Trần Dương đời Minh có ghi: “Tù ngưu, long chủng, bình sinh hiếu âm nhạc, kim hồ cầm đầu thượng khắc thú thị kì di tượng”. (Tù ngưu là giống rồng, bình sinh thích âm nhạc, nay hình khắc loài thú trên đầu hồ cầm là hình ảnh của nó).
11. Phụ Hí – Giữ bia mộ bảo vệ người đã khuất
Phụ Hí có hình dáng như Rồng, dáng vẻ thanh nhã, thường nằm cuộn mình trên bia đá. Tương truyền, nó rất thích vẻ đẹp của chữ khắc trên các văn bia, nên thường cuộn mình trên đó mà ngắm nghía. Vì vậy, khi trang trí bia đá, người ta thường khắc một đôi Phụ Hí cân đối phía trên trán bia.
Linh vật này còn được chạm khắc
trên các bia mộ, bài vị với ngụ ý bảo vệ mộ phần người đã khuất, ngoài ra Phụ
hí còn chạm trên quai gánh.12. Kỳ Lân (Trào Phong) – Nửa rồng nửa thú có sừng nhưng từ tâm
Lân có đầu nửa rồng nửa thú, đôi
khi chỉ có một sừng, do không húc ai bao giờ nên sừng này là hiện thân của từ
tâm. Phần nhiều lân có sừng nai, tai chó, trán lạc đà, mắt quỷ, mũi sư tử, miệng
rộng, thân ngựa, chân hươu, đuôi bò.
Sách Thăng Am Ngoại Tập ghi: “Trào
Phong, binh sinh hiếu hiểm, kim điện giác tẩu thú thị kì di tượng” (Trào Phong
là loài bình sinh thích sự nguy hiểm, loài thú chạy ở góc mái cung điện là hình
ảnh của nó). Nó không chỉ thích sự nguy hiểm mà còn thích nhìn ra xa, nên thường
chọn chỗ cao, cheo leo như đầu cột, góc mái của ngôi nhà, điểm cao một số công
trình kiến trúc… làm chỗ leo trèo hoặc đứng nhìn. Vì thế, nó thường được chạm
khắc ở những vị trí ấy với ngụ ý chống hoả hoạn và răn đuổi yêu ma.
Ngoài ra, hình tượng Trào Phong
trên góc mái còn tượng trưng cho điều tốt lành, may mắn, tạo giá trị trang trí
đẹp mắt và uy nghi, vì thế chỉ các cung điện của hoàng gia mới được phép tạc
hình Trào Phong trên nóc. Trào Phong đứng đầu trong mười loài được chạm khắc tại
Tử Cấm Thành, theo thứ tự là Rồng (tức Trào Phong), Phượng, Sư tử, Thiên mã, Hải
mã, Toan nghê, Háp ngư, Giải trãi, Đấu ngưu và Hành thập.
Tuy nhiên, ngoại trừ điện Thái Hòa
(điện quan trọng nhất của Tử Cấm Thành, là biểu trưng cho quyền lực của hoàng đế
Trung Hoa, và cũng là công trình bằng gỗ lớn nhất còn được bảo tồn ở Trung Quốc)
có đủ mười loài trên góc mái, các công trình kiến trúc khác tùy theo địa vị cao
thấp mà có số con vật trên góc mái nhiều ít khác nhau.
13. Tỳ Hưu bảo vệ của cải - Tịch Tà trấn áp yêu ma
Tỳ Hưu lại là một linh thú có vẻ đầu
Lân, thân gấu toàn thân được bao bao bọc bới lớp vẩy như rồng, trên đầu có sừng,
lưng có cánh. Theo nhân gian truyền tụng, Tỳ Hưu có hai loại với tên gọi và ý
nghĩa khác nhau.
Thiên Lộc: Đây là loại Tỳ Hưu có
dáng vẻ uy phong, bụng và mông to, miệng rất rộng trên đầu có 2 Sừng. Thức ăn
chính của Tỳ Hưu Thiên Lộc là Vàng, Bạc và Châu Báu. Ý nghĩa phong thủy của Tỳ
Hưu Thiên Lộc là bảo vệ của cải, mang lại sự giàu sang cho gia chủ
 |
| Tỳ Hưu Thiên Lộc |
Tịch Tà: Đây là loại Tỳ Hưu có miệng luôn há rộng vẻ ngoài luôn toát sự dữ tợn trên đầu có duy nhất 1 sừng trên đầu. Theo truyền thuyết Tỳ Hưu Tịch Tà thường dùng sừng của mình để tấn công các loại yêu ma, thức ăn của Tịch Tà chính là các sinh khí của yêu ma. Tịch Tà được xem là linh vật phong thủy mang xua đuổi tà ma, mang lại sự bình an cho gia chủ
 |
| Tỳ Hưu Tịch Tà |
14. Long Mã – Hóa thân của Kỳ lân đạp trên sóng nước
Một dáng hóa thân khác của kỳ lân là con long mã, bao giờ cũng được thể hiện chạy trên sóng nước (lấy từ tích Vua Vũ trị thủy).
 |
| Long Mã khảm sành sứ tại Lăng Ông - Bà Chiểu tp. Hồ Chí Minh |
15. Trào Phong – Chống hỏa hoạn thị uy kẻ xấu
Trào Phong: Linh vật thường được chạm
khắc trên nóc nhà với ngụ ý chống hoả hoạn và thị uy kẻ xấu (gần giống với Si Vẫn).
16. Hống – Ngồi trên cao nhắc nhở việc triều chính
Hống hay còn gọi là Vọng Thiên Hống, là sinh vật giống Rồng và ngựa. Hống có vảy và biết bay, truyền thuyết kể lại rằng Hống là con của Rồng, có thói quen ngồi trên cao quan sát mọi thứ.
Chúng giống như bảo mẫu của Hoàng đế.
Bất cứ khi nào Hoàng đế rời tẩm cung quá lâu để nghỉ ngơi, Hống sẽ gầm lên để
Hoàng đế quay trở về lo việc triều chính. Nhiều người nghĩ Hống phản ánh thông
điệp từ thiên thượng truyền xuống.
BẢNG TÓM TẮT PHÂN LOẠI CHÍN CON CỦA RỒNG
Comments
Post a Comment